ΓΙΑΤΙ ΕΠΕΛΕΞΑ ΝΑ ΔΙΔΑΞΩ ΑΝΑΧΑΡΣΙ

Από την Παναγιώτα Αλατζόγλου

φιλόλογο του Ελληνικού Λυκείου Αννοβέρου

12/05/2020

Μ' αυτή την πρόταση θα ήθελα να δείξω ότι η επιλογή κειμένων για τη διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής στο λύκειο θα μπορούσε να είναι διαφορετική από την μέχρι και σήμερα ισχύουσα. Η πρότασή μου αυτή δεν υποτιμά καθόλου τα Ελληνικά του Ξενοφώντα και την Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου του Θουκυδίδη, αποσπάσματα των οποίων διδάχθηκαν οι μαθητές της Α΄ τάξης του Λυκείου. Πώς θα μπορούσα άλλωστε; Πρόκειται για συγγραφείς καταξιωμένους που “άνδρωσαν” γενιές και γενιές Ελληνίδων και Ελλήνων, και όχι μόνο, που είναι κλασικοί, διαχρονικοί  και μας αφορούν όλους.

Ας μου επιτραπεί, όμως, να εκφράσω δύο επιφυλάξεις: η μια έχει να κάνει με τη θεματική, που είναι ο πόλεμος, και η άλλη, απόρροια της πρώτης, το αποδεδειγμένα μειωμένο ενδιαφέρον που δείχνουν οι μαθητές. Έχει, άραγε, αυτό το μειωμένο ενδιαφέρον να κάνει μόνο με την εν γένει αδιαφορία για το μάθημα των αρχαίων ελληνικών ή και η επιλογή του θέματος παίζει κάποιο ρόλο;

Σκέφτομαι ακόμη πως ίσως οι δεκαπεντάχρονοι μαθητές μου δεν έχουν την απαιτούμενη ωριμότητα, λόγω ηλικίας, να εμβαθύνουν και να εστιάσουν στην ουσία των κειμένων του Ξενοφώντα και του Θουκυδίδη και μένουν μόνο στην επιφάνεια, στις συγκρούσεις αντίπαλων πολιτικών ομάδων και εχθρικά διακείμενων κρατών. Και νομίζω πως, αν στη θέση αυτών των κειμένων διδάσκονταν κάποια άλλα που με κάποιο τρόπο έχουν αμεσότερη σχέση με τα ενδιαφέροντα των σημερινών εφήβων, θα είχαμε ίσως καλύτερα αποτελέσματα.

Μ' αυτόν τον προβληματισμό και αναζητώντας κείμενα, για να διδάξω γραμματική και συντακτικό, εντόπισα τον Ανάχαρσι ή Περί Γυμνασίων του Λουκιανού. Ο Λουκιανός από τα Σαμόσατα (Συρία) έζησε το 2ο μ.Χ. αι. (από το 120 μέχρι το 180 μ.Χ.) και δεν είχε ως μητρική γλώσσα την ελληνική. Την έμαθε, όμως, τόσο καλά που τα κείμενά του ξεχωρίζουν για το πλούσιο λεξιλόγιό τους και την εξαιρετική  χρήση της αρχαίας ελληνικής. Παλαιότερα, στα γυμνάσιά μας διδασκόταν ο Λουκιανός από μετάφραση, θαρρώ. Που σημαίνει ότι θεωρήθηκε πως τα κείμενά του έχουν να δώσουν κάτι στους νεαρούς μαθητές. Αυτή τη γνώμη σχημάτισα κι εγώ, διαβάζοντας τον Ανάχαρσι.

Ποιο είναι το θέμα του;

Ο Ανάχαρσις είναι Σκύθης ηγεμόνας, ο οποίος κάνει ένα ταξίδι στην Ελλάδα του 6ου π.Χ. αι. Συνδέεται φιλικά με τον Σόλωνα, τον Αθηναίο νομοθέτη, και μαζί πηγαίνουν στην Ολυμπία να παρακολουθήσουν τους Ολυμπιακούς αγώνες. Όλα όσα συμβαίνουν εκεί του είναι ανοίκεια του Ανάχαρσι, ο οποίος, επειδή δεν καταλαβαίνει το πνεύμα των αγώνων, είναι επικριτικός και συχνότατα γελειοποιεί με τις παρατηρήσεις του τα συμβαίνοντα στον αθλητικό χώρο. Αυτό δίνει την αφορμή στον Σόλωνα να του εξηγήσει τον τρόπο ζωής και τα “πιστεύω” των Ελλήνων. Τον πείθει για την αξία του αθλητικού ιδεώδους, αλλά και όλη η περιρρέουσα ατμόσφαιρα επηρρεάζει τον Ανάχαρσι τόσο θετικά, ώστε να θέλει, επιστρέφοντας στην πατρίδα του, να εφαρμόσει και εκεί τις ελληνικές πρακτικές.

Διδάσκοντας, λοιπόν, τον Ανάχαρσι στους μαθητές μου (και μάλιστα από απόσταση λόγω της επιδημίας), έχω την ευκαιρία να μιλήσω για τους ολυμπιακούς αγώνες της αρχαιότητας, να αναφερθώ στο πνεύμα τους, στους στόχους που επιδιώκονταν, να κάνω συγκρίσεις με τους σημερινούς ολυμπιακούς αγώνες, αλλά και να δώσω τη δυνατότητα στα παιδιά να μιλήσουν και να καταθέσουν τη δική τους άποψη για τον αθλητισμό και μέσα από την προσωπική τους ενασχόληση μ' αυτόν.

Κυρίως, όμως, να συνειδητοποιήσουν ότι ο αθλητισμός δεν έχει να κάνει μόνο με τη σωματική άσκηση, αλλά και με την ψυχική και με την πνευματική καλλιέργεια, διαβάζοντας τις απόψεις που κατατίθενται στο κείμενο του Λουκιανού. Να γνωρίσουν ότι οι Ολυμπιακοί αγώνες στην αρχαιότητα, εκτός του ότι εγκαινίαζαν μια περίοδο εκεχειρίας, έδιναν τη δυνατότητα στους Έλληνες να συναντηθούν, να γνωριστούν και να συνάψουν σχέσεις φιλικές. Επιπλέον ότι οι αγώνες πλαισιώνονταν και από άλλες εκδηλώσεις : ο Ηρόδοτος διάβασε στην Ολυμπία για πρώτη φορά την Ιστορία του, ο Αισχύλος εκεί απήγγειλε την τραγωδία ¨Πέρσες” μόλις την πρωτόγραψε, ο Πίνδαρος πήγαινε εκεί για να εμπνευστεί από τους αγώνες και τους αθλητές και να γράψει τις ωδές του. Από εκεί πέρασαν αμέτρητοι σπουδαίοι ρήτορες, φιλόσοφοι, πολιτικοί, καλλιτέχνες που συγκέντρωναν γύρω τους επίσης ένα ενθουσιώδες κοινό. Στην Ολυμπία συνηθιζόταν να βγάζουν και πολιτικούς λόγους για επίκαιρα θέματα που απασχολούσαν το πανελλήνιο και συχνά κλείνονταν συμφωνίες και υπογράφονταν συνθήκες.

Επρόκειτο, λοιπόν, για ένα γεγονός υψίστης σημασίας, για ένα γεγονός με γενικότερο πολιτισμικό ενδιαφέρον.

Έτσι : διδάσκοντας τον Ανάχαρσι  έχω την ευκαιρία να αναφερθώ σε πολλές όψεις της ζωής στην αρχαιότητα, με όχημα ένα κείμενο που ναι μεν είναι γραμμένο στη αρχαία ελληνική, αλλά η κατανόησή του (σαφώς με τη βοήθεια της δασκάλας) δεν συνιστά ιδιαίτερη δυσκολία, είναι πιο κοντά στα ενδιαφέροντα των εφήβων, αλλά και εμφορείται ιδεών που μπορούν να επηρρεάσουν θετικά και να υιοθετηθούν από τους μαθητές μου.

Και αυτός είναι εν τέλει ο στόχος μας, έτσι δεν είναι; Να ζωντανέψουμε στο σχολείο, με τη βοήθεια των κειμένων, όλα εκείνα τα στοιχεία της παράδοσής μας που μπορούν να γίνουν οδηγοί και συμπαραστάτες των παιδιών μας στην περιπέτεια της ζωής